In dit hoofdstuk staan de belangrijkste activiteiten beschreven die bijdragen aan de sociaal-economische ontwikkeling van het landelijke gebied en de toename van de natuur- en recreatieve waarden, waarbij de internationale natuurwaarden zijn beschermd.
Perspectief Landelijk Gebied: 'Flevolands Programma Landelijk Gebied'
De samenleving staat voor een aantal grote maatschappelijk uitdagingen, waaronder de toekomst van het landelijk gebied. We werken in het landelijk gebied bottom-up en gebiedsgericht, waarbij we samen met de samenleving zoeken naar integrale oplossingen op basis van vrijwilligheid. Als overheid willen we samen met de samenleving antwoorden voor de uitdagingen vinden.
In 2023 is een conceptontwerp-versie van het 'Flevolands Programma Landelijk Gebied' (FPLG) opgesteld om perspectief te kunnen bieden voor het landelijk gebied met inbreng van de samenleving en medeoverheden. Halverwege 2024 heeft het Rijk het 'Nationaal Programma Landelijk Gebied' (NPLG) stopgezet en de Wet op het Transitiefonds ingetrokken, wat consequenties heeft voor het FPLG. Een definitieve versie van het FPLG komt er niet, maar in plaats daarvan werken we aan een Ambitiedocument landelijk gebied Flevoland. De opgaven in het landelijk gebied blijven staan. Onze ambitie is en blijft een toekomstbestendig, leefbaar en gezond landelijk gebied waar mensen goed kunnen wonen, werken, recreëren en voedsel produceren met als twee hoofddoelen een toekomstbestendige landbouw en herstel van biodiversiteit.
Inzet op doelen op gebied van water, natuur, stikstof, bodem en klimaat
Ook in Flevoland zien we dat onder meer intensief land- en watergebruik en de verandering van het klimaat weerslag hebben op de kwaliteit van de natuur, de bodem, ons drinkwater en de lucht die wij inademen. We werken als provincie dan ook aan een toekomstbestendige landbouw en herstel van biodiversiteit. Tegelijk staan we als provincie ook voor de belangen van de mensen die hier wonen en werken én voor de (internationale) betekenis die Flevoland heeft als landbouw- en natuurgebied van wereldklasse. De balans die hiervoor nodig is, vraagt om intensieve samenwerking en kennisuitwisseling tussen alle gebiedspartners, inclusief onszelf. De oplossingen voor de vraagstukken zijn complex. De provincie spant zich in om de (wettelijke) doelen op het gebied van water, natuur, stikstof en klimaat in het landelijk gebied te realiseren. Deze doelen zijn opgenomen in het Ambitiedocument. De ‘Visie op landbouw’ die in 2024 is geschreven vult de ambitie aan op het onderdeel landbouw.
Kennis, kunde, creativiteit én uitvoeringskracht van de samenleving
De provincie heeft zelf geen natuurterreinen, geen landbouwgrond, geen erven, geen tochten en niet of nauwelijks grond in eigendom. Daarnaast maakt de provincie geen omgevingsplannen en ligt een flink deel van de vergunningverlening niet bij de provincie. Juist daarom continueren we de gebiedsgerichte samenwerking waarin zowel de provinciale als gebiedsambities samenkomen. Ook in 2024 is veel geïnvesteerd in onze gebiedsprocessen door onze gebiedspartners en onszelf. De gebiedsgerichte samenwerking heeft niet alleen geleid tot meer (integrale) samenwerking, onderling begrip en uitwisseling van kennis, maar ook tot het uitvoeren van concrete projecten. In deze Flevolandse aanpak hebben de kennis, kunde, creativiteit én uitvoeringskracht van maatschappelijke organisaties, (agrarische) ondernemers, inwoners en medeoverheden een belangrijke plaats.
Stopzetten van ontwerp-NPLG en Transitiefonds in 2024
Met het stopzetten van het ontwerp-NPLG en het Transitiefonds zijn ook de rijksmiddelen vervallen waarop de provincie met het conceptontwerp-FPLG een beroep heeft gedaan. Wel heeft de provincie in 2024 van het Rijk een bedrag van € 13,3 mln. gekregen voor de uitvoering van twee maatregelpakketten onder de noemer ‘toekomstbestendige landbouw’ en ‘herstel van biodiversiteit door groenblauwe dooradering’. Deze middelen worden in de aankomende jaren in een aantal projecten benut om aanvullende stappen te zetten voor het realiseren van de doelen in het landelijk gebied. Deze rijksmiddelen zijn een aanvulling op andere middelen die voor het landelijk gebied beschikbaar zijn (gekomen), zoals vanuit het 'Programma Natuur', het 'GLB' en vanzelfsprekend de middelen op de eigen provinciale begroting voor water, natuur, stikstof en klimaat.
Blijvende aandacht voor rijksgronden
Ook in 2024 hebben we bij het Rijk aandacht gevraagd voor de grote grondpositie van het Rijk in Flevoland en de hoge waarde van de landbouwgronden. Grond speelt een belangrijke rol bij het realiseren van de doelen, in de gebiedsprocessen en bij het uitvoeren van maatregelen. In 2024 hebben we diverse gesprekken gevoerd met Rijksvastgoedbedrijf om verdere samenwerking bij onze opgaven verder vorm te geven.
Opgavegericht en integraal werken
Om onze ambities en doelen in het landelijk gebied te realiseren werkten we ook in 2024 aan integrale oplossingen. De toekomst van de Flevolandse landbouw, de natuur- en stikstofopgave, de urgentie om anders om te gaan met ons bodem- en watersysteem en de noodzaak om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren vragen om een integrale aanpak.
We stemmen de openstellingen van de interventies GLB af voor een gebiedsgerichte aanpak De doelen van de transitie van het landelijk gebied raken de Lokale Ontwikkel Strategie (LOS) van de GLB-interventie LEADER, de zes gemeenten en de provincie werken, ondersteund door Flever, aan de uitvoering van deze LOS.
Met de partners en de samenleving hebben we de gebiedsgerichte aanpak vormgeven om zo samen te komen tot (regionale) integrale uitwerkingen en uitvoeringsmaatregelen ten behoeve van het toekomstbestendige landelijk gebied in Flevoland. De ervaringen en aanbevelingen uit de evaluatie van het 'Programma Nieuwe Natuur' zijn hierbij betrokken. Het (nog vast te stellen) participatiebeleid en uitdaagrecht zijn daarbij uitgangspunt.
Platform Food Forum
Het pand Food Forum heet nu Proeflokaal en is nu onderdeel geworden van de provinciale organisatie als dependance waar vergaderd kan worden en evenementen kunnen worden georganiseerd.
Visserij
Net als de landbouw zit de visserij in de genen van Flevoland. Ooit was Flevoland immers zee. In de loop van die lange historie heeft de visserij de nodige veranderingen ondergaan en diverse klappen geïncasseerd. Zowel landelijk als regionaal staat de visserij onder druk. Wij willen deze bedrijfstak voor Flevoland behouden, in balans met de natuur. Dat de Flevolandse visserij een duurzame toekomst heeft en dat ze (inter-)nationaal leidend blijft.
Natuur en herstel biodiversiteit
In onze provinciale verantwoordelijkheid voor de ruimtelijke indeling van Flevoland, zoeken we naar harmonie tussen wonen, werken, landbouw en natuur. Voor ons is de natuur niet het sluitstuk. Integendeel. Bij nieuwe ontwikkelingen wegen we de belangen van de natuur af tegen andere belangen, op zoek naar een balans tussen ecologie en economie. Onder invloed van (klimaat)veranderingen staat de natuur onder druk. Perioden van extreme droogte worden afgewisseld met tijden van wateroverlast. Dat zijn factoren waar we in ons natuurbeleid rekening mee moeten en zullen houden. Versterken van de biodiversiteit is een van de hoofddoelen doelen van voor het landelijk gebied. We werken aan maatregelen die bijdragen aan:
- herstellen en versterken van de biodiversiteit in het landelijk gebied;
- versterken van de biodiversiteit in bestaande natuurgebieden.
Nationaal Park Nieuw Land
Provincie Flevoland werkt samen met de partners van Nationaal Park Nieuw Land (NPNL) - op basis van
het 'Handvest NPNL' - aan het behoud van het park en de verdere ontwikkeling tot een uniek gebied, dat zich kenmerkt als vogelparadijs van internationale betekenis en dat ook als zodanig kan worden beleefd. Voor de ontwikkeling van NPNL wordt de 'Ontwikkelingsvisie Nationaal Park Nieuw Land' (2019) als inspiratiedocument en richtinggevend perspectief gebruikt.
De acht partners werken in verschillende projecten, rollen en samenstellingen samen, waarbij in het Handvest is bepaald dat de focus ligt op de volgende drie opgaven:
- versterken en verbinden van natuur: de natuurwaarde is de drager van het nationaal park;
- vergroten en versterken van natuurbeleving: mensen zijn van harte welkom en voelen zich welkom op die plaatsen waar de natuur dat dragen kan;
- verbinden van natuur en samenleving: versterken van de betrokkenheid van de samenleving bij en realiseren van draagvlak voor de natuur. Het park zit in het hart van mensen.
De provincie zet stevig in op het bekender en herkenbaar maken van het park en de natuurbestemmingen daarbinnen en heeft op dit vlak vaak een initiërende of regisserende rol binnen het samenwerkingsverband. Vanuit deze rol initieert de provincie onder meer publiekscampagnes die de (potentiële) bezoekers informeren over wat er jaarrond in het park te zien en te beleven is en hoe de natuur in het park zich ontwikkelt. Dat draagt bij aan het verbinden van de natuur met de samenleving.
De provincie draagt bij aan het versterken van de natuurbeleving door in te zetten op de bereikbaarheid en vindbaarheid van (de bestemmingen binnen) het park en door te participeren in initiatieven van partnerorganisaties die gericht zijn op het versterken van de natuurbeleving. Bij het versterken en verbinden van de natuur ligt het initiatief primair bij de gebiedseigenaren en heeft de provincie (die geen gebieden binnen NPNL bezit) veelal een faciliterende rol door inzet van capaciteit en/of middelen. Een belangrijke uitzondering hierop is het project 'Oostvaardersoevers', dat integraal deel uitmaakt van de ontwikkeling van NPNL. Flevoland is samen met Rijkswaterstaat initiatiefnemer van Oostvaardersoevers.
Nieuwe Natuur
De projecten van het 'Programma Nieuwe Natuur' zijn allemaal in uitvoering of inmiddels succesvol afgerond en in beheer genomen. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering ligt bij de initiatiefnemers, conform de afspraken die zijn vastgelegd in de realisatieovereenkomsten. De initiatiefnemers hebben aangegeven dat de uitvoering binnen de gestelde kaders kan plaatsvinden, wat het mogelijk maakte de programmasturing af te ronden.
Het 'Programma Nieuwe Natuur' en de bijbehorende projecten dragen direct bij aan de versterking van de kwaliteit van de woon-, werk- en leefomgeving in heel Flevoland. De geleerde lessen uit het programma zijn bovendien verwerkt in de aanpak van de opgave 'Landelijk Gebied'.
Markermeer-IJmeer
Binnen het programma 'Markermeer-IJmeer' werken we aan de verbetering van de natuur- en waterkwaliteit in samenhang met ruimtelijk-economische ontwikkeling zoals de verdere ontwikkeling van Almere en Lelystad, recreatie en de IJmeerverbinding. In het kader van het Toekomstbestendig Ecologisch Systeem (TBES) verkennen we hoe deze samenhang vorm kan krijgen. In 2024 zijn de werkzaamheden van het programma Markermeer-IJmeer geïntegreerd in de werkzaamheden voor Nationaal Park Nieuw Land en voor het IJsselmeergebied. Er is daarmee geen zelfstandig programma meer.
Stikstof
Stikstof en de PAS problematiek zorgen voor grote onzekerheid bij onze boeren en ondernemers. Bij het Rijk ligt een grote verantwoordelijkheid om de stikstofopgave op te lossen. Het beleid van het nieuwe Kabinet Schoof, het feit dat Flevoland zelf geen stikstofgevoelige natura 2000-gebieden heeft waardoor we afhankelijk zijn van buurprovincies en enkele recente gerechtelijke uitspraken maken het stikstofdossier nog complexer. Dit heeft sterke invloed gehad op de voortgang in het dossier. We hebben ons binnen onze mogelijkheden ingezet om zelf maar ook in samenwerking met omliggende provincies oplossingen te zoeken. Wat betreft het provinciale stikstofbeleid zijn de Flevolandse Aanpak Stikstof (FAS) en de Wet stikstofreductie en natuurverbetering (Wsn) het uitgangspunt geweest.
Water
Waar water er altijd in overvloed was, komen de grenzen van onze waterhuishouding in zicht. Door veranderingen in het klimaat en bodemdaling wordt het steeds moeilijker om de hoeveelheid en kwaliteit van het water te beheersen. Hoe snel die grenzen worden bereikt, hangt af van de keuzes die we nu maken. Daarom willen we bij de keuzes voor de inrichting van ons gebied terdege rekening houden met de effecten op de Flevolandse waterhuishouding op langere termijn. Het uitgangspunt daarbij is dat de draagkracht van ons bodem- en watersysteem medebepalend is voor de ruimtelijke ontwikkeling.
Waterberging, droogte, kwaliteit van (grond)water en drinkwatervoorziening en -bescherming waren in 2024 de belangrijke thema's waar de provincie samen met onze gebiedspartners aan heeft gewerkt provincie Flevoland. De provincie stelt de kaders waarbinnen Waterschap Zuiderzeeland zijn werk doet. We hebben, in samenwerking met het waterschap onder andere een start gemaakt met maatregelen die provincie Flevoland beter voorbereiden op extreme weerpieken. Daarnaast is er samen met Vitens, gemeenten Urk en Noordoostpolder en waterschap Zuiderzeeland een gebiedsproces gestart om de beperkingen op het gebied van drink- en proceswater in Noordelijk Flevoland aan te pakken en te komen tot een toekomstbestendig watersysteem.
Het watersysteem is een belangrijke basis voor onze ambities voor het landelijk gebied: toekomstbestendige landbouw en herstel van de biodiversiteit. De ambitie en doelen zijn nader beschreven in het Ambitiedocument Landelijk gebied. In de 'Visie op landbouw' zijn op hoofdlijnen vanuit de landbouwsector nadere kaders beschreven. Beiden worden begin 2025 gepresenteerd.
Bodem en landbouw
Bodemdaling, klimaatverandering en intensief grondgebruik leiden samen tot achteruitgang in de kwaliteit van het bodem- en watersysteem en de biodiversiteit in het landelijk gebied. Integraal werken aan bodem en water is een belangrijke basis voor water, klimaat, biodiversiteit en een toekomstbestendige landbouw. Daarbij is het van belang om recht te doen aan de specifieke eigenschappen van de Flevolandse bodems. Deze thema’s hebben een plek gekregen in het Ambitiedocument Landelijk Gebied en de Visie op de Landbouw die beiden begin 2025 zullen worden gepresenteerd.
Samen met boeren en het waterschap zijn we verdergegaan met de pilots in het kader van de bodemdaling.